Voor heel veel mensen is de afwikkeling van een erfenis een nachtmerrie.
Zij nemen contact met een notaris en vragen hem of haar om een regeling te bereiken met de andere erfgenamen.
Gesprekken worden aangevat, hetzij onderling, hetzij via de notaris, emoties schieten wederzijds over de onderhandelingstafel, halve afspraken worden niet nageleefd, iedereen voelt zich gefrustreerd en gemanipuleerd door de andere erfgenaam, men “huppelt” van vergadering naar vergadering, het dossier zit in een impasse, er wordt een tweede notaris ingeschakeld die met zijn collega onderhandelt, ook deze blijken niet tot een akkoord te kunnen komen, men verliest zijn vertrouwen in het “het gerecht”. Is er dan geen redelijkheid meer?
Wie geeft mij mijn recht?
Om deze vraag te kunnen beantwoorden, dienen wij in eerste instantie de positie van de notaris te bekijken.
Ik gebruik graag de vergelijking dat de notaris ofwel een blauwe pet draagt, ofwel een groene pet, ofwel een gele pet.
De notaris met de blauwe pet is de individuele belangenbehartiger die een commercieel belang voor zijn cliënt optimaal wenst te realiseren. Het is aanwezig wanneer een indivi-duele cliënt aan de notaris vraagt om een verkoop te doen, een akte op te stellen, een ven-nootschap op te richten en dergelijke. De notaris is in die omstandigheden aan niemand anders verantwoording verschuldigd dan aan zijn cliënt rechtstreeks en de cliënt voelt zich gesteund door zijn notaris zodat de afwikkeling van een dergelijke opdracht meestal in wederzijdse tevredenheid plaatsvindt.
De notaris met de groene pet is de notaris die geen individueel belang dient na te streven doch een bemiddelend standpunt inneemt voor een groep mensen met een tegenstrijdig belang. Hij poogt onderlinge verschillen af te zwakken, partijen te overtuigen tot een com-promis. Hij poogt zich boven de individuele belangen te plaatsen en een regeling na te streven om processen te voorkomen (hetgeen een positieve instelling is) gezien een slecht compromis soms te verkiezen is boven een langdurig goed proces.
Aan deze groene pet kleven wel enkele beperkingen.
Ten eerste moet de situatie bemiddelbaar zijn hetgeen een bereidheid vereist van iedereen om tot een redelijke oplossing te komen , zelfs indien dit inhoudt dat een oorspronkelijk standpunt moet worden herzien. Zonder bemiddelbare mensen heeft het geen zin een be-middeling op te starten.
Ten tweede dient vooraf nagegaan te worden of de notaris door iedereen als neutraal wordt aanzien en niet als de individuele belangenbehartiger van één van de deelgenoten. Zelfs een schijn van partijdigheid volstaat om deze neutraliteit te schaden. Deze schijn kan bv gewekt worden indien de notaris in het verleden advies verstrekte aan één van de deel-genoten.
Het is duidelijk dat aan deze positie van de “groene” notaris grenzen verbonden zijn gezien hij enkel kan handelen mits akkoord van iedereen. Het kan dat sommige erfgenamen dermate onredelijke standpunten innemen dat een toegeving hierop als volstrekt onbillijk wordt ervaren door de overige erfgenamen.
De notaris met de “gele” pet is de notaris die door de rechtbank wordt aangesteld als no-taris-vereffenaar.
De wetgever voorziet dat de rechtbank een notaris aanstelt om de erfrechtelijke aanspraken te begeleiden en een advies te verstrekken op basis van uitsluitend wettelijke criteria. Deze notaris wordt de notaris-vereffenaar genoemd, in mijn voorbeeld : de notaris met de “gele” pet op.
Deze laatste dient zich niet als een notaris met de blauwe pet te gedragen (hij dient niet het beste financiële resultaat voor de erfgenamen na te streven), hij dient zich ook niet als de notaris met de groene pet te gedragen (hij dient geen onredelijke compromissen na te stre-ven met instemming van iedereen). Hij dient zich uitsluitend te bekommeren om de toepassing van de wet op basis van de stukken en documenten die hem worden voorgelegd en zonder dat hij zich als een onderzoeksrechter dient te gedragen of als een evenwichts-kunstenaar in een porseleinenwinkel.
Het is deze laatste situatie die men dient te creëren indien een erfenis geblokkeerd is.
Wanneer men dit niet doet en men blijft onderhandelen tot frustratie van iedereen dat kan dit inderdaad leiden tot jarenlange geblokkeerde situaties omdat men de koppigheid van één van de erfgenamen niet kan doorbreken via bemiddeling of onderhandeling.
Iedereen voelt zich even sterk en is afhankelijk van elkaar. Wanneer dit nog gevoed wordt door negatieve emoties uit het verleden dan is dit een geliefd speelterrein voor manipulators.
De wetgever heeft aan de advocaten en aan de notarissen een instrument geboden om vanaf 01.04.2012 gebruik te maken van een wettelijke kalender die afgedwongen kan worden indien één van de partijen dit vordert: een zogenaamd stappenplan.
STAP 1 : De notaris stelt een proces-verbaal van opening van werkzaamheden op. Hierin geven de partijen (doorgaans de advocaten) de gegevens aan die het voorwerp van de pro-cedure uitmaken. Er wordt ook beslist of men een volledige inventaris ter plaatse dient op te stellen dan wel een inventaris op verklaring.
STAP 2: 2 maanden later : De inventaris of de inventaris op verklaring bevat alle informa-tie die aangereikt wordt met betrekking tot de activa en de passiva van de nalatenschap. In deze akte kunnen door de erfgenamen ook vragen worden gesteld die dienen beantwoord te worden door de andere erfgenamen. Na afloop hiervan worden de verklaringen onder eed bevestigd. Op dit ogenblik hoeven nog niet de specifieke vorderingen vermeld te wor-den die eerder aanleiding gaven tot de stopzetting van de onderhandelingen.
STAP 3: 2 maanden later : Na de afsluiting van de inventaris dienen de vorderingen door alle partijen te worden gesteld, de stukken te worden medegedeeld waarop ze zich beroe-pen en de rechtsgronden op basis waarvan zij menen dat een onderlinge verrekening tus-sen de erfgenamen dient plaats te vinden. Deze verzoeken tot verrekeningen kunnen di-verse redenen hebben: schenkingen aan kinderen; vermomde schenkingen; handgiftes; verzorgingsovereenkomsten; leningen; kosteloos inwoonrecht; vraag tot overname van een onroerend goed; deling in natura van diverse onroerende goederen. Bij die gelegenheid kunnen ook stukken worden bijgebracht om de notaris te wijzen op het feit dat een valse eed werd afgelegd in het proces-verbaal van afsluitende inventaris en kan de sanctie van de burgerlijke heling worden toegepast. Dit betekent dat bepaalde erfgenamen hun erf-rechten verliezen op goederen die zij bedrieglijk verzwegen hebben in het proces-verbaal van afsluitende inventaris.
STAP 4: 2 maanden later : Nadien maakt de notaris een genummerde lijst van al deze aan-spraken en deelt deze mede aan de partijen.
STAP 5: 2 maanden later : De partijen hebben nog het recht om te reageren op de stand-punten van de andere partijen of hun eigen opvattingen te ondersteunen met bijkomende argumenten.
STAP 6: 4 maanden later : De notaris gaat over tot het opstellen van een staat van veref-fening en verdeling die hij mededeelt aan alle erfgenamen.
STAP 7: 1 maanden later : De partijen dienen hierop te reageren binnen de termijn van één maand.
STAP 8: enkele dagen later : De notaris belegt een vergadering kort nadien. Indien hij geen opmerkingen heeft gekregen, maakt hij een proces-verbaal van sluiting op hetgeen de vereffening volledig beëindigt. Indien hij wél opmerkingen ontvangt binnen de termijn van 1 maand, vermeldt hij deze in een opvolgende akte zonder te antwoorden op deze opmer-kingen doch met uitsluitende weergave van de bezwaren die werden geformuleerd tegen zijn afrekening.
STAP 9: 1 maanden later : Nadien maakt de notaris een antwoord op de kritiek van zijn vereffeningsakte en legt deze akte neer voor de rechtbank.
STAP 10: de rechtbank beslist: In de daaropvolgende gerechtelijke procedure zal de rechtbank beslissen op welke onderdelen de notaris gelijk heeft en op welke onderdelen hij in ongelijk dient te worden gesteld.
Deze werkwijze heeft tot voordeel dat alle problemen oplosbaar zijn voor zover bij aanvang de juiste keuzes worden gemaakt, het dossier goed voorbereid is en aan de notaris alle informatie wordt aangereikt, op het juiste ogenblik, en met de juiste juridi-sche ondersteuning.
Mijn persoonlijke ervaring bestaat erin dat een dergelijke begeleiding van een goed voor-bereid dossier de cliënten tot tevredenheid stemt omdat zij eindelijk uit de impasse van de lang aanslepende onderhandelingen kunnen treden wanneer manifeste onredelijkheid aanwezig is bij één of meerdere erfgenamen. Vandaar ook de vaststelling dat in erfenis-dossiers de begeleiding door de raadsman van cruciaal belang is.
In de loop van dit stappenplan kunnen bovendien op alle tijdstippen deelakkoorden gesloten worden zoals: Geen volledige inventaris wensen maar een inventaris op verklaring; verdeling van inboedel en/of juwelen; akkoorden tot overdracht van onroerend goed aan een schattingswaarde die bindend bepaald wordt door een externe expert; deelakkoord over een verkavelingsontwerp; deelakkoorden over overname van onroerende goederen in natura , deelakkoorden over verkoop van bepaalde onroerende goederen; deelakkoorden over schenkingen of handgiftes; deelakkoorden voor de toepassing van een verzorgings-overeenkomst; deelakkoorden over leningen; enz. ….
De nieuwe wet heeft immers voorzien dat deelakkoorden, afgesloten ten voorstaan van een notaris-vereffenaar, als bindend moeten worden aanzien, zodat hierop niet meer kan worden teruggekomen. Deze wettelijke mogelijkheid bestaat voor vonnissen waarbij de aanstellingsbeslissing van de notaris-vereffenaar dateert na 01.04.2012.
De belangrijkste vernieuwing is de invoering van een strak tijdsschema waarvoor men de aanstelling dient af te dwingen van een notaris-vereffenaar bij de familierechtbank waarbij ”de notaris met de gele pet” wordt aangeduid.
Een tweede belangrijk element bestaat erin dat de notaris die deze termijnen niet naleeft op vordering van iedere erfgenaam, voor de rechtbank kan worden opgeroepen om toelich-ting te verschaffen met betrekking tot de vertraging van de procedure.
Ook een aantal problemen uit het verleden werden verholpen, zoals:
- Indien er zich onroerende goederen in het buitenland bevinden, kan men deze tijdelijk uitsluiten uit de werkzaamheden van vereffening zonder verdere vertragingen te riskeren.
- Indien er een deelakkoord is over de verkoop van de onroerende goederen kan de nota-ris tot verkoop overgaan ondanks de andere discussiepunten die zich nog stellen.
- De notaris kan een geschil op ieder ogenblik bij de rechtbank aanhangig maken mits het opstellen van een proces-verbaal om een geblokkeerde situatie te zien berechten.
- Er dient geen tweede notaris meer te worden aangesteld om de weigerende of afwezige partijen te vertegenwoordigen vermits de notaris-vereffenaar ook voor hen kan handteke-nen.
- Als de notaris moet optreden buiten zijn ambtsgebied kan hij zelf een territoriaal bevoeg-de notaris aanduiden zonder tussenkomst van de rechtbank.
- De notaris kan worden vervangen bij twijfels over zijn onafhankelijkheid of bij twijfels over zijn onpartijdigheid.
- De rechtbank kan een beheerder aanwijzen over de onverdeelde boedel die de massa van de mede-eigenaars kan vertegenwoordigen ondanks interne tegenstrijdigheden.
- Mits akkoord van partijen kan de notaris een deskundige aanduiden die een bindende opdracht ontvangt zonder dat men hiervoor nog naar de rechtbank dient te gaan.
Wij kunnen dan ook vaststellen dat de nieuwe wet een enorme vooruitgang betekent wanneer hiervan gebruik wordt gemaakt.
Hiervoor is een ander rollenpatroon vereist voor de notaris, nl. iemand die zich niet als de bemiddelaar gedraagt voor alle erfgenamen, doch als de adviseur van de wettelijke rechten waarop iedereen zich individueel mag beroepen.
Ook voor de advocatuur wordt hierdoor een nieuwe taak weggelegd, met name een inhoudelijke procesbegeleider waarbij men de verantwoordelijkheid voor de opbouw van het dossier niet doorschuift naar de notaris doch deze zelf ten volle en maximaal invult.
Wanneer op basis hiervan zowel de notaris als de advocaat hun inhoudelijke begeleiding invullen, dan is ieder probleem oplosbaar!
